Από ANemos στο dimosiografos.wordpress.com
Ολα δείχνουν ότι βρισκόμαστε έτη φωτός μακρυά από την εποχή που τα παραδοσιακά ΜΜΕ κυριαρχούσαν στην ενημέρωση και το περίεργο είναι ότι εκείνοι που αρνούνται να το καταλάβουν είναι ακριβώς αυτοί που τα ελέγχουν και του υπηρετούν σήμερα…
Εκείνο που έχει συμβεί είναι η ριζική αλλαγή του τρόπου που ενημερώνονται οι πολίτες. Από την αναζήτηση της είδησης -με την αγορά μίας ή περισσοτέρων εφημερίδων, την παρακολούθηση των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων και των ενημερωτικών εκπομπών, ακόμη και το «άνοιγμα» μιας ενημερωτικής ιστοσελίδας- έχουμε περάσει πλέον για τα καλά στην «ambient ενημέρωση«, δηλαδή στην ενημέρωση που είναι παντού γύρω μας όπως ο αέρας που αναπνέουμε. Κι αυτό χάρη στα Κοινωνικά Δίκτυα -κυρίως το FaceBook και το Twitter. Στους πολίτες έχει πλέον αναπτυχθεί η αίσθηση ότι οι ειδήσεις έρχονται προς αυτούς και έτσι δεν χρειάζεται να τις αναζητήσουν οι ίδιοι ενεργά. Κι αυτό, σε μεγάλο βαθμό, είναι αλήθεια.
Ο όρος «ambient ενημέρωση» εμφανίζεται για πρώτη φορά σε μία μελέτη του 2002 (Hargreaves and Thomas) η οποία αποτύπωνε το τοπίο της ενημέρωσης στη Μ. Βρετανία. Κάνοντας λόγο για το πως η ενημέρωση διαχέεται πλέον από τα παραδοσιακά ΜΜΕ στο web κι από εκεί σε μεγάλες οθόνες σιδηροδρομικών σταθμών και μικρές οθόνες αεροπλάνων, σε κινητά τηλέφωνα και διαφημιστικές πινακίδες, οι Hargreaves and Thomas έγραφαν: «Οι ειδήσεις είναι πλέον, με μία λέξη, ambient. Οπως ο αέρας που αναπνέουμε».
Η χρονιά-σταθμός για την «ambient ενημέρωση» είναι όμως το 2008. Είναι τότε που συνέβησαν δύο γεγονότα που έμελλε να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο που ενημερωνόμαστε: το πρώτο είναι η διάδοση του iphone και το δεύτερο ο μεγάλος σεισμός στην επαρχία Σετσουάν, στην Κίνα, τον Μάιο του 2008. Χάρη στο πρώτο οι πολίτες είχαν πλέον στα χέρια τους την προμηθεϊκή δυνατότητα να ενημερώνονται και να ενημερώνουν τους άλλους. Ο δε σεισμός είναι το πρώτο τέτοιας έκτασης γεγονός που μεταδόθηκε αρχικά όχι από κάποιο ειδησεογραφικό πρακτορείο αλλά από τους ίδιους τους πολίτες που ζούσαν εκεί την ώρα της καταστροφής. (Για την Ελλάδα, το γεγονός-σταθμός που άλλαξε το υπόδειγμα της ενημέρωσης ήταν η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου).
Οι συνθήκες ήταν πλέον ώριμες για τη μεγάλη αλλαγή καθώς είχε προηγηθεί η δημιουργία του FaceBook (4/2/2004) και του Twitter (15/7/2006). Οι συνθήκες όμως είναι και κοινωνικά ώριμες καθώς τη «γενιά της τηλεόρασης» διαδέχεται η «γενιά του διαδικτύου» που την ίδια περίοδο μπαίνει στην εφηβεία έχοντας, εξ’ απαλών ονύχων, εξοικειωθεί με τις Νέες Τεχνολογίες. Η κρίσιμη μάζα των χρηστών του διαδικτύου έχει ήδη ξεπεραστεί καθώς έχει από το 2005 πάνω από το 50% των πολιτών στις αναπτυγμένες χώρες το χρησιμοποιούν (67% το 2010 και 81% το 2016).
Το παλιό μοντέλο της ενημέρωσης καταρρέει σε λιγότερο από μία δεκαετία καθώς ο κόσμος γυρίζει την πλάτη σε όλα εκείνα τα ΜΜΕ μονής κατεύθυνσης (από το Μέσο προς τον αναγνώστη/τηλεθεατή), απρόσωπης απεύθυνσης των λίγων προς του πολλούς. Η ενημέρωση γίνεται πλέον αμφίδρομη, προσωπική (ή κοινοτική), πολλών προς πολλούς ή ενός προς έναν. Δεν υπάρχει πλέον κανένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τα Παλαιά Μέσα έναντι των Νέων πέραν ενός: της επαγγελματικής δημοσιογραφίας. Ενα πλεονέκτημα όμως που αδυνατίζει λόγω της αναξιοπιστίας των παραδοσιακών ΜΜΕ, ιδιαίτερα μετά την έναρξη της Μεγάλης Οικονομικής Κρίσης του 2008-2010.
Οπως ήταν επόμενο, κάθε προσπάθεια διάσωσης των Παλαιών ΜΜΕ με νέα επιχειρηματικά μοντέλα πέφτει στο κενό. Η «ambient ενημέρωση» σε συνδυασμό με την πτώση της καταναλωτικής δαπάνης δεν επιτρέπει την επιτυχία κανενός συνδρομητικού μοντέλου και οι νέες δεν φαίνεται να συγκινούνται από κανενός είδους ενημερωτική καινοτομία. Οταν η ενημέρωση είναι παντού, γιατί να ξοδέψεις έστω κι ένα σεντς για να ενημερωθείς;
Η κατάρρευση είναι τόσο ραγδαία και ριζική που πραγματικά απορεί κανείς πως σήμερα, το 2017, υπάρχει έστω και ένα εν λειτουργία Παλαιό ΜΜΕ (εφημερίδα ή τηλεοπτικό κανάλι). Η απάντηση είναι σχετικά απλή και έχει τρία σκέλη:
- Τις τελευταίες δεκαετίας τα περισσότερα ΜΜΕ είναι στα χέρια ανθρώπων με μεγάλη οικονομική επιφάνεια τόση ώστε να μπορούν να τα συντηρούν έστω και με «σωληνάκια» έτσι ώστε να συνεχίσουν -ανεπιτυχώς- να διαπλέκονται με τα κέντρα εξουσίας.
- Οι διαφημιστές μην μπορώντας να προσαρμοστούν στην νέα πραγματικότητα αλλά και να ανταγωνιστούν τις διαφημιστικές υπηρεσίες που παρέχει η Google και το FaceBook εξακολουθούν να «αιμοδοτούν» τα παλιά Μέσα
- Υπάρχει ακόμη ένα σημαντικό ποσοστό ψηφιακά αναλφάβητων ανθρώπων που θέλοντας και μη ενημερώνονται από εφημερίδες και τηλεοράσεις.
Η εφαρμογή της παλιάς, καταδικασμένης συνταγής στα Νέα Μέσα με τη δημιουργία «ενημερωτικών» μεγα-ιστοτόπων ευτελίζει το δημοσιογραφικό προϊόν και μαζί το ρόλο του δημοσιογράφου ως επαγγελματία της ενημέρωσης. Χιλιάδες ειδησεογραφικά site με υποτυπώδεις αίθουσες σύνταξης στηρίζονται στη ροή ειδήσεων την οποία αναπαράγουν από μία χούφτα ειδησεογραφικά πρακτορεία (ή αντιγράφοντας το ένα το άλλο) και σε χαμηλής ποιότητας σκανδαλοθηρική «ειδησεογραφία» με στάρλετ και ανθυπομοντέλα ή με μεγάλες δόσεις υπερβολής («ΣΟΚ», «ΒΟΜΒΑ» κτλ) κυρίως στους τίτλους. Τις λεγόμενες clickbait «ειδήσεις» για την προσέλκυση επισκεπτών. Πολλά από αυτά χρησιμοποιούν μάλιστα και κάποιες μη δόκιμες (…) τεχνικές για να «φουσκώσουν» τα στατιστικά της κίνησής τους για να παίρνουν διαφήμιση από τους αδαείς διαφημιστές.
Αυτή η αεριτζίδικη και καιροσκοπική αντιμετώπιση της ενημέρωσης μπορεί να έχει κοντά ποδάρια, δεν παύει όμως να κάνει ανυπολόγιστη ζημιά. Οπως κάθε αναχρονισμός, η επιβίωση των ζόμπι-ΜΜΕ έχει συνέπειες και μάλιστα σοβαρές στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή αλλά κυρίως για την ίδια την ποιότητα της ενημέρωσης. Μερικές από αυτές τις συνέπειες είναι και οι εξής:
- Οι πολίτες γίνονται όλο και πιο καχύποπτοι για την ενημέρωση που προέρχεται από ΚΑΘΕ ενημερωτικό ιστότοπο και τους περισσότερους δημοσιογράφους βάζοντάς τους όλους στο ίδιο τσουβάλι
- Οι πολίτες εμπιστεύονται περισσότερο τα όσα μαθαίνουν από άλλους πολίτες μέσα στα Κοινωνικά Δίκτυα παρά από ειδησεογραφικά site (καλώς!) θεωρώντας ότι έτσι έχουν ολοκληρωμένη ενημέρωση (κακώς!) ενώ μόνο ο συνδυασμός αυτών των δύο θα τους έδινε επαρκή γνώση του τι συμβαίνει στην κοινωνία.
- Θεωρώντας ότι είναι διαρκώς ενημερωμένοι χωρίς προσπάθεια δεν αναζητούν πλαίσια πληροφοριών (background information) σχετικά με κάθε είδηση ή βασικές γνώσεις (basic knowledge) για κρίσιμες ειδήσεις ή πρόσωπα.
- Δημιουργείται σύγχυση ανάμεσα στο τι είναι είδηση, τι προπαγάνδα και τι διαφήμιση ή προωθητικό υλικό.
- Η ζόμπι-«δημοσιογραφία» επιτρέπει να αναπτύσσεται -εδώ και χρόνια- ένα είδος «εναλλακτικής» και «ακηδεμόνευτης» δημοσιογραφίας από μικρούς ιστότοπους που δημοσιεύουν κάθε είδους ανοησία ή συνωμοσιολογικό σενάριο
- Στρώνεται ο δρόμος για τη μεγαλύτερη ανάπτυξη και ένταση των Fake News
Υπάρχει απάντηση/λύσεις σε αυτή τη μόλυνση της «ambient ενημέρωσης»; Φυσικά και υπάρχει. Και όχι μόνο μία…
Κι αυτός θα είναι ο ρόλος αυτού του Blog από εδώ και πέρα!