αναδημοσίευση από το ΠΡΙΝ
Συνέντευξη του Άρη Χατζηστεφάνου στον Γιάννη Ελαφρό
«Ας μην ξεχνάμε πως τους τελευταίους μήνες το χειρότερο περιστατικό παραπληροφόρησης (disinformation) ήταν από το Ασοσιέιτεντ Πρες», με τα θραύσματα πυραύλου στην Πολωνία, «φτάσαμε να μιλάμε για παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο», λέει στο Πριν ο Άρης Χατζηστεφάνου, με αφορμή το νέο του βιβλίο Προπαγάνδα και παραπληροφόρηση, πως τις εντοπίζουμε που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος. Σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη ο Ά. Χατζηστεφάνου αναδεικνύει τα κόλπα της συστημικής παραπληροφόρησης και τις δύο κύριες πηγές της: Τις κατευθύνσεις των πολιτικών κέντρων και την λειτουργία των ΜΜΕ ως καπιταλιστικών επιχειρήσεων
▶ Εδώ και χρόνια έχεις διαμορφώσει την ιστοσελίδα info-war, τώρα το βιβλίο με τίτλο «Προπαγάνδα και παραπληροφόρηση, πως τις εντοπίζουμε». Είναι ο «πόλεμος της ενημέρωσης» από τις πιο σημαντικές μάχες σήμερα;
Υπάρχει σίγουρα μια μάχη ενημέρωσης σε εξέλιξη, από τις πιο σκληρές που έχουμε δει τις τελευταίες δεκαετίες. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα, ίσως είναι και ο λόγος που με ώθησε να γράψω το βιβλίο. Ότι έβλεπα πως κάθε κριτική σε θέματα παραπληροφόρησης ή προπαγάνδας -με την καθημερινή έννοια- στρεφόταν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό κρύβει πίσω του μια ατζέντα. Δηλαδή όταν αμφισβητήθηκε το status quo της ενημέρωσης από τα νέα μέσα, βρήκε ο κόσμος μέσο έκφρασης –αλλά και οι δημοσιογράφοι, πέρα από τα μεγάλα ΜΜΕ που δούλευαν- κι αποφάσισαν κάποιοι να κτυπήσουν τα νέα μέσα με πρόσχημα πως εκεί έχει γίνει μια ζούγκλα παραπληροφόρησης. Αυτό που αναδεικνύω στο βιβλίο είναι ότι οι βασικές μορφές παραπληροφόρησης ξεκινούν ακόμα και σήμερα από τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
▶ Πώς το εννοείς αυτό;
Ακόμα και σε θέματα που φαίνονται ως διάδοση θεωριών συνωμοσίας και θεωρούμε πως δεν θα τα βρούμε στα κυρίαρχα ΜΜΕ, πολλές φορές ξεκινούν από εκεί. Για παράδειγμα, την περίοδο της πανδημίας μου έλεγαν γιατροί σε εμβολιαστικά κέντρα πως «το αντιεμβολιαστικό κίνημα στήθηκε δελτίο με το δελτίο ειδήσεων», καθώς τα μέσα ενημέρωσης γιγάντωναν την ανησυχία για την ασφάλεια των εμβολίων. Αυτό δεν το έκαναν με όρους πολιτικής ατζέντας, αν θες η λίστα Πέτσα έλεγε το ακριβώς αντίθετο: στηρίζουμε τα εμβόλια. Το έκαναν με όρους μιας καπιταλιστικής επιχείρησης, που χρησιμοποιούσε την είδηση ως προϊόν κι έπρεπε να την πουλήσει με οποιονδήποτε τρόπο – και ο θάνατος πουλά καλύτερα απ’ όλα.
Γράφοντας το βιβλίο συνειδητοποίησα αυτό που θεωρητικά ήξερα, πως αυτός ο πόλεμος που καταλήγει στην παραπληροφόρηση έχει δύο όψεις: Η μία είναι της πολιτικής σκληρής προπαγάνδας που ξέρουμε: Ένα πολιτικό ή ένα οικονομικό κέντρο λέει «βγείτε και πείτε αυτά». Η άλλη είναι η προπαγάνδα που δημιουργείται από τον τρόπο της λειτουργίας του ίδιου του μέσου στο καπιταλιστικό σύστημα. Καμία δεν είναι πιο αθώα. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να επαναφέρω τη συζήτηση στις ευθύνες τις συστημικές, τις ευθύνες των μεγάλων ΜΜΕ και όχι των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης.
▶ Καταγράφεις κάποια παραδείγματα στο βιβλίο;
Ένα παράδειγμα, είναι το πως τα κυρίαρχα ΜΜΕ δημιουργούν περσόνες που εμφανίζονται ως «περίεργοι», ως αντισυμβατικοί και νομίζεις πως είναι δημιούργημα των σόσιαλ μίντια, αλλά έχουν στηθεί από συγκεκριμένα κέντρα. Από τη μια έχουμε το πολύ σοβαρό παράδειγμα του Τραμπ, ο οποίος παρουσιάστηκε ως αουτσάιντερ της φιλελεύθερης Αμερικής αλλά ήταν γέννημα- θρέμμα του Μανχάταν, των μεγάλων ΜΜΕ όπως το NBC, στο οποίο είχε εκπομπή με τη μορφή τηλεπαιχνιδιού. Από την άλλη έχουμε πιο γελοία θέματα, όπως το κίνημα οπαδών της επίπεδης γης. Θα πει κανείς πως είναι η «αμόρφωτη μάζα» που μιλάει. Δεν είναι καθόλου έτσι. Στο βιβλίο έχω ένα παράδειγμα από το Channel 4 στην Αγγλία, που έβγαλε τον εκπρόσωπο της τοπικής οργάνωσης οπαδών της επίπεδης γης και του έδωσαν μισή ώρα πράιμ τάιμ! Η περίπτωση Τραμπ είναι μια πιο κεντρική επιλογή, το άλλο είναι οι νόμοι της αγοράς, που είναι εξίσου επικίνδυνοι.
▶ Στο βιβλίο σου παρουσιάζεις και τρόπους εντοπισμού της παραπληροφόρησης…
Ναι, γιατί για όλα αυτά χρειάζεται μια γνώση για να μπορείς να τα εντοπίσεις, εδικά στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα η προπαγάνδα είναι πάρα πολύ χοντροκομμένη, δεν είναι καν προπαγάνδα, είναι ψέματα. Στήνουν ένα γράφημα στα μεγάλα κανάλια, το οποίο λέει ψέματα, αλλάζουν τα μεγέθη στις στήλες. Στο εξωτερικό γίνονται πολύ πιο επαγγελματικά. Ακόμα και ο τίτλος ενός άρθρου λέει πολλά, μπορείς να καταλάβεις τη θέση της εφημερίδας, εάν έχει χρησιμοποιήσει ενεργητική ή παθητική φωνή, για παράδειγμα.
Ολόκληρη τη συνέντευξη της διαβάζετε στο ΠΡΙΝ εδώ