Πόσοι ξέρουμε ότι κυριολεκτικά κάτω απ’ τα πόδια μας, σε κεντρικά σημεία της Αθήνας αλλά κι έξω απ’ αυτήν, υπάρχουν τεράστια υπόγεια καταφύγια επτά μέτρα κάτω απ’ τη γη; Ένα από τα μεγαλύτερα καταφύγια της Αθήνας, με 35 θαλάμους και 400 τ.μ. εμβαδόν, βρίσκεται στην Καραγεώργη Σερβίας 10!
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα ελεύθερη», ο ερευνητής Κωνσταντίνος Κυρίμης παρουσιάζει στο Σεράφειο του δήμου Αθηναίων στις 29 Οκτωβρίου δεκατέσσερα καταφύγια σε Αθήνα και Πειραιά. Συνδιοργανωτές της «Αθήνας ελεύθερη» είναι το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, η Περιφέρεια Αττικής-Κεντρικός Τομέας, ο δήμος Αθηναίων, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και η ΕΡΤ. Φέτος ειδικά υπάρχει πολύπλευρη συνεργασία και με την Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων.
(…) Ο πρώτος σταθμός «Ομόνοια» του ΗΣΑΠ, που βρισκόταν στην οδό Λυκούργου και Αθηνάς, σφραγίστηκε μετά από τα εγκαίνια του νέου σταθμού στην πλατεία το 1930, αλλά εν όψει του Β’ Παγκοσμίου Πόλεμου αναβίωσε ως χώρος υπόγειου καταφυγίου, για να ξαναπέσει στην αφάνεια με το πέρας του πολέμου. Μέρος του Λυκαβηττού είναι κούφιο και λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, φιλοξενούσε, στα έγκατά του, νευραλγικές στρατιωτικές υπηρεσίες, παραμένοντας επιχειρησιακό ως τη δεκαετία του ‘80. Σε μια χρωματιστή όμορφη αίθουσα της Παιδικής Βιβλιοθήκης του δήμου Αθηναίων στο σταθμό Λαρίσης, μια καταπακτή οδηγεί σε ένα υπόγειο καταφύγιο, με δεκάδες μέτρα στενών σκοτεινών στοών και δωμάτια με κάγκελα στα παράθυρα…
Πριν την εκδήλωση, ο Κωνσταντίνος Κυρίμης μάς αποκάλυψε μερικά μυστικά της υπόγειας Αθήνας. Ο ίδιος έχει επισκεφθεί με την έρευνά του 70 με 80 καταφύγια στην Αττική. Εμείς όμως δεν μπορούμε να επισκεφθούμε σχεδόν κανένα. Μόνο αυτό της πλατείας Κοραή είναι επισκέψιμο, αλλά και πάλι όχι ως καταφύγιο, αλλά επειδή επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή και χώρος βασανιστηρίων. Ένας ακόμη τέτοιος χώρος, μη επισκέψιμος, βρίσκεται και στην οδό Ζαλοκώστα 7: Ένα από τα καλύτερα διατηρημένα καταφύγια του Β’ ΠΠ, το οποίο μετατράπηκε σε κολαστήριο.
Τα καταφύγια προστάτευσαν τους Έλληνες σε διάφορες χρονικές περιόδους όχι μόνο στην Κατοχή, αλλά και από τους ίδιους τους, τους Συμμάχους (βλέπε το βομβαρδισμό του Πειραιά το 1944), αλλά και από τις μεταξύ τους εχθροπραξίες (όπως τα καταφύγια στο λόφο του Αρδηττού ή στο Τατόι στα Δεκεμβριανά). Ο αναγκαστικός νόμος τελικά ίσχυσε μέχρι το 1956.
Εκτός από τα ιδιωτικά, κατασκευάστηκαν και πολλά δημόσια καταφύγια, σε κεντρικά σημεία. Πέρα από αυτά που κατασκευάστηκαν εξαρχής, αξιοποιήθηκαν και διάφοροι υφιστάμενοι χώροι, όπως παλαιά λατομεία ή στοές. Σύμφωνα με τον αρχιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, κατά την περίοδο 1936-1940 κατασκευάστηκαν στην Αθήνα 400 δημόσια καταφύγια, ικανά να στεγάσουν 30-40.000 άτομα, χωρίς να υπολογίζουμε τα ιδιωτικά σε πολυκατοικίες και σπίτια.
Στο χρονογράφημά του «Καταφύγια» το 1941 ο Κώστας Βάρναλης δίνει την κοινωνική διάσταση των καταφυγίων: «Τα καταφύγια –όσο κι αν είναι υπόγεια σκοτεινά και πολλές φορές υγρά, γιατί δεν φτάνει έως εκεί ο ήλιος –αποτελούν «τόπον αναψυχής»!… Τύποι περίεργοι, αλλά και τύποι κοινοί μπαίνουν ήσυχα-ήσυχα σαν στο σπίτι τους· πιάνουν μια κάσα ή κανένα πάγκο, αν υπάρχουν τέτοιες πολυτέλειες, και κάθονται. Οι περισσότεροι όμως πιάνουν ένα κομμάτι τοίχο, ακουμπούν απάνω και στέκονται ασάλευτοι ή βγάζουν την εφημερίδα τους και βυθίζονται στο διάβασμά της, για να περνά η ώρα. Μερικές κυρίες ή κορίτσια βγάζουν από την σάκα τους μια φανέλα και πλέκουν ή κανένα μυθιστόρημα… Κανένας δεν καπνίζει, ούτε συζητεί. Απαγορεύεται. Μιλούνε σιγά αναμεταξύ τους, λες και προσέχουν μην ξυπνήσουν τις μπόμπες. Στους τοίχους και στα ανώφλια των εισόδων υπάρχουν πινακίδες: «Απαγορεύεται το κάπνισμα, ως και αι συζητήσεις»…Κάθε πολίτης, αρσενικός ή θηλυκός, μικρός ή μεγάλος, έχει τα γνωστά του καταφύγια… Ξέρει πού θα πάει. Και πάει ήσυχα και καμαρωτός… Κι όταν η σειρήνα βαρέσει διάλυση, κανένας δε βιάζεται να βγει έξω. Αργοκίνητο ποτάμι ο κόσμος όλων των ηλικιών προχωρούνε προς την έξοδο αργά κι επίσημα σαν άνθρωποι που βγαίνουν από το σπίτι τους. Γιατί όλοι οι «καταφυγιώτες» έχουνε το συναίσθημα πως το καταφύγιο είναι σπίτι τους».
Ολόκληρο το ενδιαφέρον ρεπορτάζ στο site https://metaxourgeio.wordpress.com/