Ενα νέο μοντέλο, “ο πόλεμος στην προπαγάνδα” αναδύθηκε μετά το 2022-2023 στον πυρήνα των δυο “διεθνών” μετώπων πολέμου, σε Ουκρανία και Γάζα. Το πρώην μοντέλο της πολεμικής προπαγάνδας με το “ενσωματωμένο σώμα” διεθνών Μέσων ενημέρωσης και δημοσιογράφων στο τέλος του 20ου αιώνα, εξυπηρέτησε και χρησιμοποιήθηκε σε ποικίλες παραλλαγές για τον ολοκληρωτικό έλεγχο των media έως και την πρώτη 20ετία του 21ου.
Το ολοένα και αυξανόμενο μερίδιο στην ενημέρωση από Ψηφιακά δίκτυα και τη συνεχή ροή πληροφορίας, σε μεγάλο βαθμό “αχρήστευσαν” τον ολοκληρωτικό έλεγχο, τα ΜΜΕ ήταν “αχρείαστα” για την επικυριαρχία του πολεμικού αφηγήματος. Η γέννηση ενός άλλου μοντέλου επιβολής, ελέγχου και λογοκρισίας είναι εμφανής. Στα δύο “μέτωπα” προπαγάνδας ωστόσο υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές.
Στην Ουκρανία είναι καθαρή πολεμική προπαγάνδα -παραπληροφόρηση και έλεγχος από ολόκληρα κράτη για την οποία διεθνή ΜΜΕ εξέφρασαν αντιρρήσεις και (ελάχιστες) διαμαρτυρίες. Στη Γάζα εντοπίζεται πλήρης αντιστροφή της (πολεμικής) πραγματικότητας, ανακατασκευή πολεμικών γεγονότων, πλήρης απαγόρευση πρόσβασης στην πηγή των γεγονότων και με στοχευμένες δολοφονίες δημοσιογράφων- λογοκρισία και καταστολή που αποδέχθηκε (αρχικά) το σύνολο των διεθνών ΜΜΕ.
Το παράδειγμα της “κατασκευής” του έως χθές καταζητούμενου της Αλ Λαϊντα Τζολάνι ως “ήρωα”, είναι είσης χαρακτηριστικό στο νέο αυτό μοντέλο. Το κυρίαρχο αφήγημα “εχθροί μουσουλμάνοι” άλλαξε ταχύτατα παρουσιάζοντας τον έως χθές “μουσουλμάνο καταζητούμενο” ως “ηγέτη απελευθερωτικού στρατού” στη Συρία, ικανού με δυτικό κουστούμι και γραβάτα, να ηγηθεί της αναμόρφωσης και οικοδόμης της Συρίας. Το νέο είναι η ταχύτητα στη μετάλλαξη της κεντρικής προπαγανδιστικής ιδέας.
Με δεδομένο ότι κύρια πληροφορία στη μετάδοση δεν είναι το τι στην πραγματικότητα συνέβη αλλά το πως ο παρουσιαστής αφηγείται αυτό που συνέβη και ότι η “στρατικοποίηση της πληροφορίας” είναι η μόνη ενημέρωση, η προπαγάνδα απέκτησε κυρίαρχα χαρακτηριστικά πολέμου, ανέπτυξε νέα “όπλα”, τεχνικές και μεθόδους.
Ορισμένες από αυτές είναι:
-
Η παραπληροφόρηση, κατασκευή ψευδών βίντεο και παραποιημένων ειδήσεων είναι βασικό όπλο. Χρησιμοποιούνται ειδικές ομάδες επικοινωνίας, σύμβουλοι, εκπαιδευτές, αλλά και επιδραστικοί χρήστες (influencers). Για πρώτη φορά εντάσσονται η Τεχνητή Νοημοσύνη για τη μαζική παραγωγή και διακίνηση ψευδών ειδήσεων. ΜΜΕ και δημοσιογράφοι είναι αποδέκτες των – παραποιημένων ειδήσεων.
-
Η εξαφάνιση δημοσιογραφικών αποστολών. Οι απεσταλμένοι μπορούν να κάνουν ρεπορτάζ μόνο με συνοδεία στρατού, τα κείμενα τους ελέγχονται πριν δημοσιευθούν. Όσοι δεν ακολουθήσουν τις εντολές γίνονται στόχος.
-
Η εικόνα κυριαρχεί έναντι του λόγου, “όμηροι” ή φυλακισμένοι πρωταγωνιστούν με κοντινά πλάνα στα πρόσωπά τους, σκληρές εικόνες για την πρόκληση συγκίνησης.
-
Οι αρχηγοί των κρατών έχουν σημαντικό ρόλο στις προπαγανδιστικές επιχειρήσεις. Μετέχουν πολύ σε σκηνοθετημένες σκηνές, η παρουσία τους υπόκειται σε βασικούς κανόνες θεάματος. (Ο Ζελένσκι κυκλοφορεί μόνο με στρατιωτικά ρούχα, ο Πούτιν εμφανίζεται χαλαρός με κοστούμι, ο Νετανιάχου εμφανίζεται μπροστά σε χάρτες).
-
Για πρώτη φορά εντοπίζεται ευρέως η τεχνική της αντιστροφής της παραπλάνησης. (Χαρακτηριστικά βίντεο ρωσικής γλώσσας ψευδώς ισχυριζόταν ότι ελέγχει την ουκρανική παραπληροφόρηση για βομβαρδισμό σε κτίριο. Το βίντεο δεν κυκλοφόρησε από Ουκρανικά Μέσα).
-
Οι οργανισμοί ελέγχου ψευδών ειδήσεων (fact-checking) έχουν ενεργό ρόλο στα πολεμικά μέτωπα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αμερικάνικου NewsGuard στο οποίο μετέχουν ο πρώην διευθυντή της CIA και της NSA, ο πρώτος διευθυντής Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ και ο πρώην γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ.
-
Οι δολοφονίες δημοσιογράφων. Έως τώρα γνωρίζαμε τη λογοκρισία, την απαγόρευση εισόδου, τους βομβαρδισμούς κτιρίων ΜΜΕ. Πλέον οι δημοσιογράφοι είναι “πολεμικοί στόχοι”. Σε 3,5 σχεδόν χρόνια πολέμου στην Ουκρανία σκοτώθηκαν 13 δημοσιογράφοι, σε 20 μήνες γενοκτονίας στη Γάζα δολοφονήθηκαν περισσότεροι από 210 άνθρωποι των μέσων ενημέρωσης.
Ματίνα Παπαχριστούδη
Πηγή: ΠΡΙΝ του Αυγούστου
** Απόσπασμα από την εισήγηση στο Συνέδριο του Εργαστηρίου Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ με τίτλο “Η ενημέρωση (ξανα)πάει στο μέτωπο-Τα Μέσα και οι πολεμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα”. Κυκλοφορεί από την Εκδόσεις “Τόπος”, δωρεάν πρόσβαση στον τόμο στη διεύθυνση