Τα κλασικά εγχειρίδια προπαγανδιστικής πληροφόρησης στη μετάδοση του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα εφάρμοσε το σύνολο των μεγάλων τηλεοπτικών καναλιών της χώρας. Μονομέρεια στην παρουσίαση των γεγονότων στη Γάζα, ειδήσεις και σχόλια αποκλειστικά υπό την οπτική του ισραηλινού στρατού, περιορισμένη έως καθόλου πληροφόρηση για τις μεγάλες αντιδράσεις στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο ενάντια στη γενοκτονία, απόκρυψη των κριτικών φωνών εντός Ισραήλ απέναντι στην κυβέρνηση Νετανιάχου, αποσπασματική παρουσίαση γεγονότων και δραματοποίηση στα ρεπορτάζ, πάντα στο πλευρό του ισραηλινού στρατού. Αυτά είναι μόνο ορισμένα από τα συμπεράσματα της έρευνας των Γιώργου Πλειού και Μιχάλη Ταστσόγλου με τίτλο “Η κάλυψη του πολέμου στη Γάζα: Ποιοτική ανάλυση περιεχομένου στους ελληνικούς τηλεοπτικούς σταθμούς”.
Η έρευνα παρουσιάστηκε στο επιστημονικό συνέδριο που οργάνωσε το Εργαστήρι Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών «Η ενημέρωση (ξανα)πάει στο μέτωπο. Τα ΜΜΕ και η κάλυψη των πολεμικών συγκρούσεων στην Ουκρανία και τη Μ. Ανατολή».
Υπερέχει η οπτική του Ισραήλ
Όπως σημειώνουν οι δυο ερευνητές καθηγητές, η έρευνα καταδεικνύει ότι στην πλειονότητά τους οι τηλεοπτικοί σταθμοί δεν κράτησαν ουδέτερη θέση, ούτε κατέγραψαν τη φρίκη του πολέμου ασκώντας δριμείες κριτικές με την ίδια οξύτητα και στις δύο πλευρές, ιδίως κατά τον πρώτο μήνα των συγκρούσεων. Το πιο βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από την ποιοτική ανάλυση είναι πως κυριάρχησε καταλυτικά η δημοσιογραφία του πολέμου. Κυριάρχησε η περιπτωσιολογική, δηλαδή αποσπασματική, πλαισίωση που αποκρύπτει τις ιστορικές πολιτικές αιτίες του προβλήματος.
Σε ό,τι αφορά τη θεματολογία, υπερέχουν οι αναφορές στις επιθετικές ενέργειες του Ισραήλ, κατά συντριπτική πλειονότητα υπό την οπτική του Ισραήλ. Σε αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι οι απεσταλμένοι των ελληνικών τηλεοπτικών σταθμών βρίσκονταν στο Ισραήλ και συνεπώς ήταν ευάλωτοι στις πληροφοριακές επιχειρήσεις του Ισραήλ πέραν από τις προσωπικές απόψεις δημοσιογράφων και ιδιοκτητών. Το τελευταίο διαφαίνεται στο γεγονός ότι σε κάποιους σταθμούς, όλοι οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν την ίδια ορολογία είτε βρίσκονται στο Ισραήλ, είτε στο στούντιο και στην αίθουσα σύνταξης,είτε ως ανταποκριτές σε άλλη χώρα.
Στους περισσότερους ιδιωτικούς σταθμούς, αλλά και στην κρατική ΕΡΤ, χρησιοποιήθηκε (κυρίως κατά το μήνα Οκτώβριο) ορολογία με άξονα τον όρο «τρομοκρατία» –χωρίς να εξηγείται τι είναι η τρομοκρατία-,ορολογία που χρησιμοποίησαν κατά κόρον το Ισραήλ και οι ΗΠΑ. Στους περισσότερους ιδιωτικούς σταθμούς, όπως και στην κρατική ΕΡΤ, αναπτύχθηκε μία ορολογία με άξονα τον όρο «τρομοκρατία», χωρίς να εξηγείται τι είναι η τρομοκρατία και γιατί χαρακτηρίζουν την Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση. Την ορολογία αυτή (τρομοκράτες, τρομοκρατική οργάνωση) χρησιμοποιούν κατά κόρον το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, ιδίως όταν περιγράφουν τη Χαμάς.
Δεν υπήρξε σημαντική αμφίπλευρη ενημέρωση, εκτός από λίγα αποσπάσματα από βίντεο με συνεντεύξεις στελεχών της Χαμάς, ενώ περιορισμένες ήταν και οι αναφορές στις ευθύνες της Ισραηλινής πλευράς και του πρωθυπουργού του Ισραήλ, Νετανιάχου, με την κριτική στάση απέναντι στις πηγές των ειδήσεων, ιδίως όταν προβάλλουν τις θέσεις του Ισραήλ να απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό.
Περιορισμένη ήταν η παρουσίαση των ανά τον κόσμο διαδηλώσεων υποστήριξης προς την Παλαιστίνη και των αιτημάτων τους, σπάνιζαν οι αναφορές για την ανάρτηση της παλαιστινιακής σημαίας σε διάφορους δημόσιους χώρους ανά την Ευρώπη και τον κόσμο, αλλά και την Ελλάδα (π.χ. στο Μαραθώνιο).Περιορισμένη ήταν και η παρουσίαση της αντιθετικής στάσης πολλών εβραϊκών οργανώσεων και πληθυσμών ανά τον κόσμο προς τον πόλεμο.
Σε κάποιους σταθμούς παρατηρήθηκε ένα φαινόμενο flashback. Ενώ η πολεμική επικαιρότητα και οι διεθνείς πρωτοβουλίες ήταν καταιγιστικές, μερικοί σταθμοί (λ.χ. Mega, Open) επανέρχονταν συχνά στην επίθεση της Χαμάς της 7η Οκτωβρίου και, μάλιστα, κατά τις ίδιες ημερομηνίες, κάτι που υποδεικνύει εργαλειοποίηση των ΜΜΕ.Έτσι, πριν ή μετά από τις αναφορές στον καταιγιστικό βομβαρδισμό της Γάζας, στα πλήγματα κατά νοσοκομείων και πολυκατοικιών και σε χιλιάδες νεκρούς, οι σταθμοί έτειναν να προβάλλουν εικόνες της πρώτης μέρας, κάτι που φαίνεται να λειτουργεί και ως δικαιολόγηση της επιθετικότητας του Ισραήλ. Συνεπώς, ελέγχεται η πιθανότητα να υπάρχει εργαλειοποίηση των τηλεοπτικών σταθμών από τον IDF ή άλλες υπηρεσίες προπαγάνδας του Ισραήλ. Τέλος, σε πολλούς σταθμούς το ερμηνευτικό σχήμα που κυριάρχησε για τον πόλεμο στη Γάζα, ήταν αυτό της «σύγκρουσης των πολιτισμών» και όχι μίας πολιτικής διένεξης που έχει προϊστορία και σαφείς πολιτικές αιτίες.
Η θεματολογία των ειδήσεων για τον πόλεμο
Ανάλογα με την ημέρα και το σταθμό τα θέματα που επικρατούν είναι
α) η προετοιμασία για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις ή οι ίδιες οι στρατιωτικές επιχειρήσεις,
β) ο βομβαρδισμός πολιτικών στόχων και τα θύματα μεταξύ αμάχων,
γ) οι πολιτικές διεργασίες διεθνώς,
δ) η ανθρωπιστική κρίση και η ανθρωπιστική βοήθεια,
ε)η εξαγωγή της κρίσης εκτός Μ. Ανατολής,
στ) οι επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις και
ζ) οι εκδηλώσεις συμπαράστασης.
Κυρίως, όμως, τα θέματα των ειδήσεων των σταθμών που μελετήθηκαν συνολικά αφορούν κατά βάση τρεις πτυχές: α) τα θύματα, β) την προετοιμασία και τις πολεμικές επιχειρήσεις, γ) τις πολιτικές διεργασίες.
Αναφορικά με τα θύματα των βομβαρδισμών, στην αρχή της σύγκρουσης το ενδιαφέρον εστιάζεται στην επίθεση της Χαμάς και τα θύματα στο φεστιβάλ Supernova και τα Κιμπούτζ. Οι πληροφορίες που δίνονται από το Ισραήλ δεν ελέγχονται, ούτε φιλοξενείται η άποψη της Χαμάς. Αυτή εμφανίζεται αργότερα σε κάποιες από τις περιορισμένες συνεντεύξεις εκπροσώπων της. Σε μία τέτοια στην αιγυπτιακή τηλεόραση, δίνεται έμφαση στην επιθετική απέναντι στη Χαμάς στάση της Αιγύπτιας δημοσιογράφου. Είναι ενδιαφέρον ότι από τις αρχές Νοέμβρη και μετά, αν και εμφανίζονται στη δημόσια σφαίρα πληροφορίες για τις ευθύνες του IDF στην πρόκληση των θυμάτων (π.χ. αρθρογραφία της Haaretz) ή επισημάνσεις για τον ελαφρύοπλισμό της Χαμάς και των σφοδρών καταστροφών, δεν υπάρχει ανάλογη ή και καθόλου προβολή των σχετικών ειδήσεων στους υπό μελέτη σταθμούς.
Σε ό,τι αφορά τα θύματα, η προσέγγιση ήταν ουδέτερη, ανθρωπίνου ενδιαφέροντος και αποπολιτικοποιημένη. Σε ό,τι αφορά τη χερσαία επέμβαση και τις προετοιμασίες, τα ΜΜΕ διέκειντο ουδέτερα ή υποστηρικτικά.
Ας δούμε τη θεματολογία ανά σταθμό:
Στην ΕΡΤ οι σχετικές ειδήσεις αφορούν περίπου κατά 40% τον πόλεμο, ενώ ένα άλλο 40% αφιερώνεται στην προετοιμασία των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Τα υπόλοιπα θέματα αφορούν πολιτικές πρωτοβουλίες, τα θύματα της 7ης Οκτωβρίου, ενώ λιγότερο απασχολούν οι κινητοποιήσεις συμπαράστασης στην Παλαιστίνη και οι αναφορές στη δολοφονία δημοσιογράφων (η ΕΡΤ αναφέρει έντεκα νεκρούς στις 17/10, δεκαέξι στις 19/10 και τριάντα έναν στις 31/10).
Στο Mega ένας μεγάλος αριθμός ειδήσεων αφορά τους βομβαρδισμούς και τα θύματα. Όμως, εδώ οι περίπου μισές από αυτές τις ειδήσεις επικεντρώνονται και στα θύματα που είναι άμαχοι Ισραηλινοί. Παρατίθεται και η άποψη του IFD για τα θύματα -ως αποτέλεσμα βάσεων της Χαμάς σε πολιτικές εγκαταστάσεις-, που έγινε και σχετική επισήμανση του Γιάννη Πρετεντέρη για ανθρώπινες ασπίδες. Αναφορικά με το θάνατο δημοσιογράφων στο Mega υπάρχει στις 5/11 αναφορά για θάνατο Παλαιστίνιου που εργαζόταν σε τουρκικά ΜΜΕ.
Ο Ant1 φιλοξενεί σημαντικό αριθμό ειδήσεων για το θέμα και φαίνεται ότι συγκριτικά ακολουθεί περισσότερο μια προσέγγιση σοβαρών ειδήσεων και επίσης σχετικά πιο ισορροπημένη στάση. Σχετικά μεγαλύτερος (18) είναι ο αριθμός των ειδήσεων για μάχες. ενώ υπάρχουν και κάποιες ειδήσεις για επιθέσεις της Χαμάς. Ακολουθούν ποσοτικά (14) οι βομβαρδισμοί και τα θύματα μεταξύ των αμάχων, ενώ υπάρχουν λίγες ειδήσεις (3) για θύματα Ισραηλινούς. Αναφορικά με τους νεκρούς δημοσιογράφους. στον Ant1 γίνεται αναφορά για 29 και 11 νεκρούς αντίστοιχα και μία αναφορά για ρουκέτες στο σημείο που βρίσκονται δημοσιογράφοι. Ξεχωρίζει, η μεγαλύτερη από άλλους σταθμούς έμφαση στην εξαγωγή της σύγκρουσης με τη μορφή της τρομοκρατίας ή την επέκταση της πολεμικής σύγκρουσης αλλά και οι αναφορές σε ισλαμοφοβία και αντισημιτισμό (π.χ. στην ΕΡΤ υπήρχαν μόνο για τον αντισημιτισμό).
Στο Open, o μεγαλύτερος αριθμός των ειδήσεων αφορά δηλώσεις, ενέργειες και αντιδράσεις στο εξωτερικό για Ισραήλ, Χαμάς, αμάχους κ.λπ. Πάνω από 60 τέτοιες ειδήσεις καταγράφηκαν. Ακολουθούν οι ειδήσεις μέσω περιγραφών ή δηλώσεων για τις επιθέσεις του Ισραηλινού στρατού και έπονται οι ειδήσεις για βομβαρδισμούς και θύματα μεταξύ Ισραηλινών (πάνω από 12) και έπειτα εκείνες για αμάχους Παλαιστίνιους (περίπου 10), όπως το ρεπορτάζ της Γεωργίας Γαραντζιώτη στις 10/11, ενώ άλλες τόσες φορές αναφέρονται στους ομήρους της 7ης Οκτωβρίου. Δεν ανιχνεύτηκαν ειδήσεις για δολοφονία δημοσιογράφων, παρά μόνο μια για συγγενείς δημοσιογράφου. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ο σταθμός είναι εκείνος που φιλοξενεί τις περισσότερες εμφανίσεις εκπροσώπων της Χαμάς (τουλάχιστον 10). Ωστόσο, το συνολικό πλαίσιο της περιγραφής είναι αντι-ισλαμικό και θετικά διακείμενο απέναντι στο Ισραήλ.
Στον Alpha δεν είναι τόσο πολλές οι ειδήσεις για τον πόλεμο όσο σε άλλους σταθμούς. Συγκριτικά, οι περισσότερες ειδήσεις -μέσω περιγραφών ή δηλώσεων-αφορούν τους βομβαρδισμούς, την προετοιμασία και τις μάχες, ενώ παρατηρείται ανάλογος αριθμός ειδήσεων και για τα θύματα των βομβαρδισμών.
Στον Σκάι, στην αρχή του πολέμου οι ειδήσεις επικεντρώνονται στους ισραηλινούς αμάχους θύματα, όπως σε όλους τους σταθμούς. Με την εκδοχή του Ισραήλ να κυριαρχεί επίσης όπως σε όλους τους σταθμούς. Ακολούθως, αφιερώνονται στις στρατιωτικές επιχειρήσεις και τους βομβαρδισμούς αμάχων. Τη μεγαλύτερη μερίδα των ειδήσεων απασχολεί η προετοιμασία των χερσαίων επιχειρήσεων και τα πλήγματα εναντίον της Χαμάς στη Γάζα. Παρατίθεται μεγάλος αριθμός δηλώσεων εκπροσώπων του Ισραήλ. Αν το Open εμφανίζεται συνολικά ως ο πιο αντι-ισλαμικός, αντι-τουρκικός σταθμός στις ειδήσεις του για τον πόλεμο στη Γάζα, ο Σκάι εμφανίζεται ως ο πιο φιλοϊσραηλινός.
Στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του Star ο πόλεμος στην Παλαιστίνη φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως σημαντικός κατά το μήνα Οκτώβριο, όπου σχεδόν σε όλα τα υπό μελέτη δελτία η είδηση βρίσκεται χρονικά στην πρώτη θέση. Το μήνα Νοέμβριο, όμως, βλέπουμε ότι ο πόλεμος οπισθοχωρεί στην ατζέντα του τηλεοπτικού σταθμού.
Οι πηγές των ειδήσεων
Στην κατανόηση των ειδήσεων και του τρόπου με τον οποίον έχουν παραχθεί και διαμορφωθεί, τόσο από την πλευρά της θεματολογίας, όσο και από την πλευρά των ρηματικών τεχνικών που χρησιμοποιούνται για τη διευθέτησή του περιεχομένου και έτσι για την νοηματοδότησή του, καθοριστικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσουν οι πηγές των ειδήσεων. Η ταυτότητα των πηγών καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ειδήσεων.
Οι πηγές των ειδήσεων που μετέδωσαν οι ερευνηθέντες τηλεοπτικοί σταθμοί κατά το πρώτο δίμηνο της ένοπλης σύρραξης στη Γάζα, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας φαίνονται στον πίνακα.
Η αποστολή δημοσιογράφων (απεσταλμένων) είναι μια πρακτική που ακολουθούνμεγάλα και έγκυρα ενημερωτικά ΜΜΕ, ακόμα και αν διαθέτουν ανταποκριτές στην περιοχή. Στον πόλεμο της Γάζας, παρατηρήθηκε η αποστολή ασυνήθιστα μεγάλου αριθμού δημοσιογράφων στην περιοχή προκειμένου να καλύψουν τα πολεμικά γεγονότα. Ο αριθμός και ο προορισμός των δημοσιογράφων των ελληνικών τηλεοπτικών σταθμών, έχει ως εξής:
Ένα μεγάλο μέρος των πληροφοριών που χειρίζονταν οι απεσταλμένοι των ελληνικών σταθμών, συνεπώς, προέρχονταν από ισραηλινές πηγές, αφού στη συντριπτική πλειοψηφία τους, αν όχι όλοι, βρίσκονταν στο Ισραήλ και από τις εκεί βάσεις τους μετακινούνταν στην Παλαιστίνη. Συνήθως, όμως, οι πληροφορίες τους, αν δεν προέρχονταν από Έλληνες που ζουν στην περιοχή, προσκυνητές ή εκκλησιαστικούς λειτουργούς, προέρχονταν από αραβικά ΜΜΕ, όπως το Al Jazeera, αμερικανικά, όπως το CNN και το CBS, ή βρετανικά, όπως το BBC και το Sky. Πολλές φορές ορισμένοι σταθμοί δεν ανέφεραν καν το όνομα του ξένου μέσου, του οποίου το ρεπορτάζ αναπαρήγαν στο κοινό τους.
Οι σχολιαστές για την κάλυψη του πολέμου στη Γάζα
Τα πρόσωπα που παρουσιάζουν οι δημοσιογράφοι να ομιλούν για τα γεγονότα είναι επιλογή των παραγωγών των ειδήσεων, που γίνεται στην προσπάθειά τους να περιγράψουν ερμηνευτικά τα γεγονότα από μια ορισμένη επιλεγμένη για διάφορους λόγους οπτική γωνία και β) από το διαθέσιμο υλικό, ιδιαίτερα οπτικοακουστικό αν πρόκειται για τηλεοπτικές ειδήσεις. Σ’ αυτό δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε και τη συμβολή των υπηρεσιών πληροφοριακών επιχειρήσεων των μετεχόντων σε μια ένοπλη σύγκρουση, που φροντίζουν να παράγεται ή να παραδίδεται στους δημοσιογράφους έτοιμο υλικό προκειμένου να καλύψουν και τις ανάγκες τους για ειδησεογραφικές πληροφορίες αλλά και για τεκμηρίωση της προσέγγισης των γεγονότων από την επιλεγμένη οπτική γωνία.
Στον πίνακας οι “ομιλούσες κεφαλές” στα δελτία των ελληνικών τηλεοπτικών ειδήσεων για τον πόλεμο τη Γάζα συνολικά κι ανά σταθμό.
Η ορολογία που χρησιμοποιήθηκε
Στην κατανόηση των γεγονότων σημαντικό ρόλο παίζουν και οι όροι τους οποίου χρησιμοποιούν τόσο οι δημοσιογράφοι όσο και οι εμφανιζόμενες στην είδηση “ομιλούσες κεφαλές”. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την παρούσα εργασία, οι δημοσιογράφοι σχεδόν όλων των σταθμών, αν όχι συστηματικά (όπως οι περισσότεροι), έστω και περιστασιακά (όπως λ.χ. ο Ant1) χρησιμοποιούν κατά κόρον τον όρο «τρομοκράτες» «τρομοκρατική επίθεση» ή συναφείς όρους όταν αναφέρονται στη Χαμάς.
Είναι όροι που συνάδουν απόλυτα με το εννοιολογικό οπλοστάσιο του Ισραήλ, των ΗΠΑ και γενικά της Δύσης. Μόνο στο δεύτερο επίπεδο των ειδήσεων θα συναντήσει κάποιος ουδέτερους ή θετικούς όρους για τους Παλαιστίνιους γενικά. Αυτό είναι συγκριτικά πιο έντονο στην ΕΡΤ, παρότι ο σταθμός τάσσεται με σαφήνεια υπέρ του Ισραήλ, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Ειδικότερα, ο όρος «τρομοκράτες» και παράγωγα αυτού χρησιμοποιήθηκαν από όλους τους σταθμούς, ιδίως όταν μεταδίδουν ειδήσεις από το Ισραήλ (ιδιαίτερα όμως από Οpen, EPT, Σκάι, Mega). Από το στούντιο ο όρος χρησιμοποιείται πιο πολλές φορές από το Open (όπως και η εξομοίωση με Βιετκόνγκ και ISIS) και τον Alpha. Ο όρος «ισλαμιστές» και παράγωγά του χρησιμοποιήθηκε επίσης κατ’ εξοχήν από το Open, ενώ ο Ant1 προτιμούσε τον όρο «εξτρεμιστές» (αν και περιστασιακά χρησιμοποιεί και τον όρο «τρομοκράτες»). Σε μικρότερο βαθμό οι σταθμοί χρησιμοποιούσαν τον όρο «μαχητές», που υιοθέτησαν τα μεγάλα διεθνή πρακτορεία, όπως το Reuters και το Associated Press.
Ιδιαίτερης μνείας αξίζουν τα ερμηνευτικά σχήματα:
Το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα, δηλαδή στα αντίποινα, είναι ένα ερμηνευτικό σχήμα που εκδηλώνεται με τρεις τρόπους: με flashback στα θύματα και συνεχή αναδρομή στην 7η Οκτωβρίου, μέσα από δηλώσεις ισραηλινών αξιωματούχων (όλοι οι σταθμοί) και τις περιγραφές δημοσιογράφων – κυρίως εκείνων που είναι ανταποκριτές, αλλά και κάποιων παρουσιαστών από το στούντιο (Alpha).
Ισλαμοφοβία, άρα και σύγκρουση των πολιτισμών. Η ισλαμική τρομοκρατία παρουσιαζόταν πιο συχνά στον Alpha, ενώ η σύγκρουση των πολιτισμών σε Ant1, Alpha, Open, Σκάι, αλλά ανιχνεύεται και στην ΕΡΤ. Από την άποψη αυτή ιδιαίτερη σημασία έχει η έντονη αρνητική στάση απέναντι στην Τουρκία και η σύνδεσή της με αυτό το σχήμα, ιδιαίτερα στο Open («παραλήρημα Ερντογάν», «αέρα ηγέτη ισλαμικού χαλιφάτου», «φίδι ο Ερντογάν», «σχέσεις με Χαμάς»).
Η στάση των δημοσιογράφων απέναντι στις εμπόλεμες πλευρές
Η στάση των δημοσιογράφων απέναντι στους δρώντες σε ένα γεγονός επηρεάζει σημαντικά την πλαισίωση των ειδήσεων αλλά και συνολικά την κατανόηση των γεγονότων.
Η στάση απέναντι στο Ισραήλ και τον IFD είναι θετική κατά διαστήματα σε όλους τους τηλεοπτικούς σταθμούς. Στο Mega και την ΕΡΤ (η οποία τις πρώτες ημέρες αναπαράγει κατά κόρο τις θέσεις του Ισραήλ) η στάση απέναντι στο Ισραήλ είναι πάντα ουδέτερη ή θετική. Στους άλλους σταθμούς μόνο μία ημέρα κατεγράφη αρνητική στάση απέναντι στο Ισραήλ. Ιδιαιτέρως θετική είναι και η στάση των σταθμών Open και Alpha. Ως προς τη στάση των δημοσιογράφων του, ο Σκάι έτεινε περισσότερο προς την πλευρά των Ισραηλινών. Σχετικά πιο ουδέτερη είναι στάση των υπόλοιπων σταθμών, του Star και ιδιαίτερα του Ant1. Η στάση των δημοσιογράφων του Star και του Ant1 ήταν τις περισσότερες φορές ουδέτερη.
Απέναντι στους Παλαιστίνιους κατεγράφη μία θετική στάση, αλλά σε περιορισμένο βαθμό. Οι Παλαιστίνιοι στην πλειοψηφία των ειδήσεων που μελετήθηκαν ταυτίζονται με τη Χαμάς. Σε μικρό βαθμό εκδηλώνεται σε κάποιους σταθμούς θετική στάση προς τους Παλαιστίνιους γενικά, ενώ το Open φαίνεται να εξομοιώνει όλους τους Παλαιστίνιους με τη Χαμάς περισσότερο από τους άλλους σταθμούς.
* Η έρευνα διεξήχθη με τη μέθοδο της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου σε επτά πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικούς σταθμούς κατά το πρώτο δίμηνο του πολέμου στη Γάζα, ήτοι από 7 Οκτωβρίου έως 30 Νοεμβρίου 2023