Γράφει η Δανάη Μαραγκουδάκη*
Να πω κι εγώ, όπως κ ο Υφυπουργός στον Πρωθυπουργό, Παύλος Μαρινάκης, ότι “Ο λόγος που κάνω αυτή την ανάρτηση δεν είναι για να απαντήσω σε ένα κόμμα που καταρρέει με όλο και μεγαλύτερη ένταση δημοσκοπικά, αλλά γιατί νιώθω χρέος μου να αποκρούσω ακόμα μία απόπειρα διασποράς ψευδών ειδήσεων κατά της χώρας”.
Ο κ. Μαρινάκης αναφέρεται στην έκθεση των Δημοσιογράφων χωρίς σύνορα που για το 2025 κατέταξαν την Ελλάδα στην 89η θέση -και τελευταία μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης- στην Ελευθερία του Τύπου.
📌Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος λέει πως “Αναφέρεται παραπλανητικά ότι «ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος εποπτεύει τα δημόσια ΜΜΕ», ενώ η ΕΡΤ και το ΑΠΕ-ΜΠΕ δεν εποπτεύονται πολιτικά ούτε επιχειρησιακά. Ασκείται θεσμικά εποπτεία από υπηρεσία της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας & Ενημέρωσης, η οποία είναι στελεχωμένη από μόνιμους δημοσίους υπαλλήλους και περιορίζεται αυστηρά σε διοικητικά και διαδικαστικά θέματα”.
Σύμφωνα με το αρ.28 του ν. 4622/2019, “στη Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας και Ενημέρωσης ανήκει η εποπτεία της Δημόσιας Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης (ΕΡΤ Α.Ε.) και του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (ΑΠΕ ΜΠΕ Α.Ε.).” Στην παρ. 2 αναφέρεται: “Ο Γενικός Γραμματέας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης ασκεί τις ακόλουθες αρμοδιότητες: (α) προΐσταται, αμέσως μετά τον Πρωθυπουργό ή τον Υπουργό Επικρατείας ή τον Υφυπουργό στον Πρωθυπουργό στον οποίο ανατίθεται η σχετική αρμοδιότητα, όλων των υπηρεσιών της Γενικής Γραμματείας”.
Άρα ποιος είναι ο πολιτικός προϊστάμενος της Γενικής Γραμματείας; Σε ποιον λογοδοτεί ο Γενικός Γραμματέας Επικοινωνίας;
📌“Οι διοικήσεις της ΕΡΤ και του ΑΠΕ-ΜΠΕ ορίζονται με το νέο σύστημα επιλογής διοικήσεων με διαφανή διαδικασία που διεξάγεται μέσω ΑΣΕΠ, κάτι που δεν ίσχυε μέχρι πρότινος και νομοθετήθηκε επί των ημερών της δικής μας Κυβέρνησης. Κι όμως, αυτό αποσιωπάται στην εν λόγω έκθεση”.
Πράγματι, τον Σεπτέμβριο του 2023 (νόμος Κεραμέως) τοσο η ΕΡΤ όσο και το ΑΠΕ απόκτησαν τη διαδικασία επιλογής μέσω ΑΣΕΠ. Όπως λέει ο νόμος 4972/2022, “η Επιτροπή Επιλογής καταρτίζει κατάλογο των επικρατέστερων υποψηφίων (…) και υποβάλλεται στον Υπουργό Οικονομικών. Ο Υπουργός Οικονομικών επιλέγει από τον κατάλογο επικρατέστερους υποψηφίους και υποβάλλει για τη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής κάθε έναν από αυτούς ξεχωριστά.
Άρα παραμένει η επιλογή του εκάστοτε υπουργού, αλλα και η κυβερνητική πλειοψηφία της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας. (ας μην σχολιάσουμε την πρόσφατη διαγωνιστική διαδικασία της ΕΡΤ και τα προβλήματα που συνάντησαν άλλοι υποψήφιοι).
📌Και πάμε στο καλύτερο: Λέει ο υφυπουργός “γράφεται πως δήθεν «Η Task Force έχει περιορισμένο πεδίο εφαρμογής», κάτι πλήρως ανακριβές. Η Task Force για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων είναι ολοκληρωμένος θεσμός με μηχανισμό πολιτικής διαβούλευσης, συμμετοχή επαγγελματικών ενώσεων, αστυνομίας, δικαστικών λειτουργών και δημοσιογράφων. Δεν αποτελεί ad hoc ομάδα, αλλά σταθερό θεσμικό σχήμα με τακτικές συνεδριάσεις και θεσμικά αποτελέσματα, που αναγνωρίζονται από τον ΟΑΣΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης”.
Η Task Force είναι ό,τι πιο αποτυχημένο στις προσπάθειες της κυβέρνησης να βελτιώσει την κατάσταση στα ΜΜΕ. Μια κλειστή ομάδα που έχει παράξει μηδέν έργο και επί της ουσίας δεν την ξέρουν καν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι. Συστάθηκε πριν από τρία χρόνια και απλώς συζητάει πίσω από κλειστές πόρτες. Το 2023 κατέθεσε μια έκθεση προόδου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την οποία δεν είχαν καν δει όσοι συμμετέχουν σε αυτήν.
Τα μόνα θεσμικά αποτελέσματα που έχουν παραχθεί έχουν προκύψει από τις πιέσεις των εκθέσεων που κατά τα άλλα κατακεραυνώνει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος.
📌Όπως αναφέρει ο κ. Μαρινάκης “Η μόνη αλήθεια για την ελευθερία του Τύπου στο σύνολο των κρατών της ΕΕ αποτυπώνεται ετησίως στην Ετήσια Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Κράτος Δικαίου, όπου συμπεριλαμβάνεται ειδική ενότητα για τα ΜΜΕ και την ελευθερία του Τύπου”. Εν προκειμένω η έκθεση του 2024 λέει:
Για τη διαδικασία επιλογής μελών του ΕΣΡ:
Η διαδικασία που ακολουθήθηκε για τον διορισμό των νέων μελών του ΕΣΡ τον Σεπτέμβριο του 2023 έχει εγείρει ανησυχίες στην κοινωνία των πολιτών, στους δημοσιογράφους και στους νομικούς εμπειρογνώμονες και θεωρήθηκε ως προσπάθεια παρέμβασης στην ανεξαρτησία του. Το 2024 Media Pluralism Monitor (MPM) άλλαξε την προηγούμενη αξιολόγησή του για την ανεξαρτησία και την αποτελεσματικότητα του από μεσαίου σε υψηλού κινδύνου.
Για το δικαίωμα πρόσβασης των δημοσιογράφων στην πληροφορία:
Η “Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς (GRECO)” εξέδωσε σύσταση προς την Ελλάδα να προβεί σε ανεξάρτητη αξιολόγηση σχετικά με τις απαιτήσεις πρόσβασης σε πληροφορίες και να υιοθετήσει σχετικό κανονισμό για αυτό, κάτι που ακόμη δεν έχει συμβεί. Οι δημοσιογράφοι και η κοινωνία των πολιτών έχουν επισημάνει προκλήσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των απαντήσεων των δημοσίων αρχών στα αιτήματα για πληροφορίες, καθώς τα αιτήματα για πρόσβαση σε έγγραφα συχνά αντιμετωπίζονται με μεγάλη καθυστέρηση ή παραμένουν αναπάντητα. Το 2024 διατήρησετη μεσαία βαθμολογία κινδύνου για αυτόν τον τομέα.
Για την ασφάλεια των δημοσιογράφων, πράγματι η έκθεση αναφέρει ότι πάρθηκαν μέτρα για να καταλήξει:
Το 2024 το “The Media Pluralism Monitor (MPM)” εκτιμά ότι το δημοσιογραφικό επάγγελμα, το πρότυπο και η προστασία του, είναι ένας τομέας μεσαίου κινδύνου,επισημαίνοντας ότι η δημοσιογραφία συνεχίζει να είναι ένα επισφαλές και ένα επικίνδυνο επάγγελμα στην Ελλάδα. Επισημαίνει την “επικράτηση των SLAPPs που στοχεύουν ιδιαίτερα μικρότερα ανεξάρτητα ΜΜΕ, μια απειλή για την ερευνητική δημοσιογραφία”.
📌Και ένα σχόλιο: Για το Μητρώο Ηλεκτρονικού Τύπου πράγματι είναι σημαντική η (ανα)δημιουργία του, ωστόσο να σημειώσουμε ότι δεν είναι υποχρεωτικό. Δηλαδή ένα ΜΜΕ που δεν θέλει να γραφτεί (για να αποκρύψε τηνι ιδιοκτησία του πχ, απλώς δεν γράφεται). Ο μόνος λόγος για να γραφτούν τα Μέσα είναι για να πάρουν κρατική διαφήμιση. Ακόμη, το Μητρώο, όπως και αυτό της Τηλεόρασης και του Ραδιοφώνου οφείλει να είναι υπό την επίβλεψη του ΕΣΡ, της Ανεξάρτητης Αρχής. Με ενίσχυση του προσωπικού το ΕΣΡ θα μπορούσε να λειτουργεί πολύ καλύτερα.
📌Και μερικές ακόμα προτάσεις:
Για την ΕΡΤ και το ΑΠΕ:
-Συνιστάται η θέσπιση ενισχυμένων διασφαλίσεων για την πρόσληψη, την απόλυση ή την αντικατάσταση διευθυντών και συντακτών στην ΕΡΤ και το ΑΝΑ-ΜΠΑ, με στόχο τον περιορισμό των πολιτικών παρεμβάσεων.
– Συνιστάται να δημιουργηθεί ένας ανεξάρτητος μηχανισμός παρακολούθησης που θα εγγυάται τη συμμόρφωση με τα νομικά πρότυπα για συντακτική ανεξαρτησία, ισόρροπη κάλυψη και δικαιοσύνη. Αυτός ο μηχανισμός θα πρέπει επίσης να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα του ραδιοτηλεοπτικού φορέα στην εκπλήρωση της εντολής του για δημόσια υπηρεσία.
Για την κρατική ενίσχυση:
– Συνιστάται η σύσταση ενός ανεξάρτητου φορέα που θα επιβλέπει την κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης στα μέσα ενημέρωσης, διασφαλίζοντας ότι τα κριτήρια για τέτοια χρηματοδότηση είναι αντικειμενικά, αναλογικά και αμερόληπτα. Επιπλέον, θα πρέπει να εκδίδονται ετήσιες εκθέσεις για τις δαπάνες. (Πότε θα λειτουργήσει η Πασιθέα;)
Για την πολυφωνία:
– Σε μέσα που ανήκουν σε πλούσια και πολιτικά συνδεδεμένα εμπορικά συμφέροντα, θα πρέπει να καθιερωθούν και να τηρούνται ισχυρές εσωτερικές δικλείδες ασφαλείας και τείχη προστασίας για την αποτροπή κάθε μορφής παρέμβασης από ιδιοκτήτες και άλλα πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα, προστατεύοντας παράλληλα τη συντακτική ανεξαρτησία και τις δημοσιογραφικές ελευθερίες και αποθαρρύνοντας την αυτολογοκρισία.
– Θα πρέπει να εφαρμοστεί πιο αυστηρή παρακολούθηση των αποκτήσεων μέσων ενημέρωσης σύμφωνα με τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Επιπλέον, συνιστάται ο πλουραλισμός των μέσων ενημέρωσης να ενσωματωθεί ως πρωταρχικό κριτήριο αξιολόγησης για την αξιολόγηση τυχόν πιθανών μεταβιβάσεων.
** Η Δανάης Μαραγκουδάκη είναι δημοσιογράφος και ερευνήτρια στην ομάδα του Solomon