Από τον Γιώργο Λαουτάρης στο ΠΡΙΝ της Κυριακής
Μια σκοτεινή εποχή για το διαδίκτυο και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών δρομολογεί η Ευρωπαϊκή Ένωση που προετοιμάζει εντατικά μια Οδηγία «για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά». Το Ευρωκοινοβούλιο στις 12 Σεπτεμβρίου 2018 υπερψήφισε μια σχετική πρόταση που στη συνέχεια θα τεθεί υπό διαπραγμάτευση ανάμεσα στο Συμβούλιο της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε να προκύψει το οριστικό κείμενο.
Δύο θα είναι οι κεντρικές αλλαγές που θα επέλθουν στην καθημερινή χρήση του διαδικτύου αν η ευρωπαϊκή Οδηγία που ενέκρινε η Ευρωβουλή υιοθετηθεί στη σημερινή της μορφή: Σύμφωνα με το άρθρο 13, θα τεθούν αυτόματα φίλτρα σε όλες τις μεγάλες ιστοσελίδες διακίνησης υλικού που ανεβάζουν οι χρήστες (όπως το Facebook, Youtube και το Instagram). Τα φίλτρα αυτά θα ελέγχουν προληπτικά κάθε δημοσίευση και θα λογοκρίνουν άμεσα κάθε εικόνα ή βίντεο που το λογισμικό θεωρεί ότι παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα. Το άρθρο 11 απαγορεύει πλέον την αναδημοσίευση ακόμη και μικρών αποσπασμάτων λίγων λέξεων από ειδησεογραφικές πηγές χωρίς άδεια, επιβάλλοντας «φόρο συνδέσμου».
Ενώ και οι δύο ρυθμίσεις έχουν και θετικές πλευρές – υποχρεώνουν για παράδειγμα τα ψηφιακά μεγαθήρια να δίνουν δικαιώματα στους δημιουργούς – ταυτόχρονα εγκυμονούν μεγάλους κινδύνους. Η πραγματικότητα είναι ότι η Οδηγία της ΕΕ έρχεται να ρυθμίσει ένα πράγματι χαοτικό τοπίο στο διαδίκτυο, το οποίο εκτός από βασίλειο της ελευθερίας, είναι και βασίλειο της κλεψιάς. Η ίδια η φύση του μέσου δίνει τη δυνατότητα πρακτικά στον καθένα να ιδιοποιηθεί με ένα κλικ αυτούσιο κάθε τι που δημοσιεύεται στο διαδίκτυο, είτε πρόκειται για μια φράση ή για μια ολόκληρη κινηματογραφική ταινία.
Η δυνατότητα αυτή από τη μία πλευρά άνοιξε νέους πρωτόγνωρους μέχρι πρότινος ορίζοντες στην ενημέρωση των χρηστών παγκοσμίως, στην παιδεία, στη διάδοση των έργων του πολιτισμού και στην ελευθερία της διατύπωσης γνώμης. Από την άλλη πλευρά όμως, δημιούργησε και μια παρασιτική βιομηχανία που κερδίζει από την εργασία των άλλων.
Εκατοντάδες είναι οι ιστοσελίδες-σκουπιδότοποι που εξασφαλίζουν μεγάλη επισκεψιμότητα και μεγάλα διαφημιστικά έσοδα, αντιγράφοντας κείμενα και δημοσιεύοντας φωτογραφίες που δεν τους ανήκουν. Το διαδίκτυο σήμερα αποτελεί μια ιδανική εργασιακή γαλέρα που αποφέρει κέρδη σε ορισμένους εκδότες, αφού δεν χρειάζεται να πληρώνουν δημοσιογράφους, αλλά copypasters.
Φυσικά, βασικό κίνητρο της ΕΕ για να προωθήσει την Οδηγία σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία στο διαδίκτυο δεν είναι να προστατεύσει τους μικρούς δημιουργούς ή την τιμή της δημοσιογραφίας. Η αυστηρή ρύθμιση του διαδικτυακού τοπίου με δικλείδες για τον περιορισμό της διάδοσης έργων που προστατεύονται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι μια απαίτηση των μεγάλων βιομηχανιών της ψυχαγωγίας και των μεγάλων εκδοτών που θεωρούν το ελεύθερο διαδίκτυο στη σημερινή τους μορφή μια ευθεία απειλή για τα έσοδά τους.
Ήδη το Facebook και το Youtube εφαρμόζουν ανάλογα λογοκριτικά φίλτρα που σήμερα απαγορεύουν αυτομάτως στους χρήστες να επενδύουν τα βίντεο που ανεβάζουν με μουσική που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Το άρθρο 13 της Οδηγίας αποσκοπεί στο να γενικεύσει το φιλτράρισμα, εκτός από τη μουσική, σε φωτογραφίες και βίντεο.
Τυχόν υιοθέτηση της Οδηγίας θα απαγόρευε πλέον σε έναν blogger να συνοδεύει το κείμενό του με φωτογραφίες ή βίντεο που θεωρεί σχετικά ή συμπληρωματικά με το κείμενό του. Θα απέτρεπε από τους πλακατζήδες χρήστες να φτιάξουν ένα meme με μια ειδησεογραφική φωτογραφία που θα τις πρόσθεταν μια αστεία λεζάντα. Θα απαγόρευε την παρωδία στο διαδίκτυο ή τη δημιουργία ενός remix.
Όσο και αν πιστέψει κανείς ότι η τεχνολογία κάνει «θαύματα», αποκλείεται ένας τόσο μεγάλος και περίπλοκος μηχανισμός διασταύρωσης περιεχομένου να μην κάνει λάθη. Σε αυτές τις περιπτώσεις προβλέπεται ότι οι χρήστες θα μπορούν να κάνουν …ένσταση και να διεκδικήσουν την πατρότητα μιας φωτογραφίας απευθυνόμενοι στο προσωπικό του Twitter ή οποιασδήποτε πλατφόρμας.
Είναι φανερό ότι αυτό το βαρύ πέπλο απαγόρευσης και λογοκρισίας – όπου μια σέλφι μέσα σε γήπεδο θα κόβεται, ένα στόρυ που περιέχει ένα τραγούδι από το ραδιόφωνο θα διαγράφεται κ.ο.κ. – θα περιορίσει δραστικά τη σημερινή χρήση του διαδικτύου, που χαρακτηρίζεται από μια πληθωρική δημοσίευση και αυτοέκφραση.
Από την άλλη μεριά, η υποχρέωση των ιστοσελίδων που φιλοξενούν δημοσιεύσεις χρηστών να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν αυτό το τερατώδες σύστημα που θα φιλτράρει τα πάντα, έχει και μια ακόμη παρενέργεια. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, μόνο οι υφιστάμενοι επιχειρηματικοί γίγαντες της τεχνολογίας θα έχουν τους πόρους να υποστηρίξουν αυτή την τεχνολογία. Έτσι θα εδραιωθούν ως μονοπώλιο, εξαφανίζοντας – και μάλιστα εν τη γενέσει του – κάθε επίδοξο μικρό ανταγωνιστή.
Η αλήθεια είναι πως η δημιουργία και ανάπτυξη του διαδικτύου έθεσε υπό πλήρη αμφισβήτηση την έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας. Από την πρώτη φάση ανάπτυξης του ίντερνετ στη χώρα μας, πριν καν τη διάδοση των ευρυζωνικών συνδέσεων, κάθε σπίτι με υπολογιστή έχει από έναν σκληρό δίσκο γεμάτο με κατεβασμένα τραγούδια και ταινίες. Η καθολική κυριαρχία πλέον της ψηφιακής επικοινωνίας με τη διάδοση των έξυπνων τηλεφώνων και όλων των φορητών ψηφιακών συσκευών έφερε όμως μια νέα εποχή, στην οποία η πρόσβαση σε έργα τέχνης και ψυχαγωγίας συναντά «τοίχους πληρωμών». Οι συνδρομές στο Spotify για να ακούει κανείς μουσική ή στο Netflix για να βλέπει ταινίες και σειρές είναι μάλλον η τάση παρά το ταμπού. Οι ιστοσελίδες διαμοιρασμού αρχείων βρίσκονται υπό διαρκές κυνηγητό.
Ακολουθώντας αυτό το ρεύμα κανονικοποίησης, δηλαδή επιβολής των φιλελεύθερων κανόνων της αγοράς, η ΕΕ προσπαθεί να ρυθμίσει και το πεδίο των κοινωνικών δικτύων που σήμερα συνιστούν τον εικονικό χώρο στον οποίο κατεξοχήν προσφεύγουν οι χρήστες του διαδικτύου για να ξεκινήσουν τις ψηφιακές τους περιηγήσεις.
Η υιοθέτηση των κανόνων αυτών θα δυσχεράνει ακόμη περισσότερο την εμπειρία χρήσης για τη μεγάλη πλειονότητα των χρηστών. Εκτός από το δραστικό περιορισμό της ύλης του διαδικτύου, η υιοθέτηση της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα πνευματικά δικαιώματα θα θεσπίσει άλλο ένα «επίπεδο ασφάλειας» που θα έρθει να προστεθεί στις πολλαπλές προσκλήσεις συναίνεσης για τις πολιτικές προσωπικών δεδομένων, στα pop up που ζητούν την εγγραφή των χρηστών σε απευθείας ενημερώσεις και βέβαια στις πολλαπλές διαφημίσεις που πλέον καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο από το καθαυτό περιεχόμενο μιας ιστοσελίδας.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που στην υιοθέτηση της Οδηγίας βλέπουν μια δικαίωση για τους μικρούς δημιουργούς το έργο των οποίων συχνά λεηλατείται στο διαδίκτυο. Με ανακοίνωσή του ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου χαιρέτισε την απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου σημειώνοντας ότι η πρόταση που υιοθετήθηκε «θέτει τις βάσεις ώστε οι δημιουργοί, καλλιτέχνες και εκδότες βιβλίων και Τύπου να αμείβονται για το περιεχόμενο που δημιουργούν και το οποίο διακινείται στο διαδίκτυο ή χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς».
Όμως η γενίκευση των ψηφιακών διοδίων και των εισπρακτικών εταιρειών στον κυβερνοχώρο δεν θα προστατεύσει την ανεξάρτητη δημιουργία και την πρωτότυπη δημοσιογραφική έρευνα. Αυτό απαιτεί ένα κοινωνικό «laissez passer» σε όλα τα αγαθά, τις ιδέες και τις υπηρεσίες, σύμφωνα με τις κατακτήσεις του σύγχρονου πολιτισμού και της τεχνολογίας και όχι σύμφωνα με τους άκαμπτους κανόνες της καρικατούρας της «ελεύθερης αγοράς».