(αναδημοσίευση από https://www.euronews.com
Κρατική επιτήρηση και δικαστικές υποθέσεις: Ο μοναχικός αγώνας για την ελευθερία του Τύπου των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης της Ελλάδας
Ένα νέο οικοσύστημα μικρών, ανεξάρτητων οργανώσεων φέρνει μια πνοή διαφάνειας, εις βάθος ρεπορτάζ στο τοπίο των ελληνικών μέσων ενημέρωσης, αλλά το έργο τους εμποδίζεται από δαπανηρές δικαστικές υποθέσεις και την απειλή της κρατικής επιτήρησης. Αυτό έρχεται καθώς η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης συνεχίζει να μειώνεται στην Ελλάδα. Η χώρα κατέλαβε την 108η θέση μεταξύ 180 χωρών στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου του 2022 των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα — η ευρωπαϊκή χώρα με τις χειρότερες επιδόσεις, προκαλώντας έξαλλη αντίδραση από τις αρχές. Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης απέρριψε την κατάταξη ως «χαζή», προσθέτοντας: «Έχουμε έναν έντονο Τύπο, μπορείτε να διαβάσετε ό,τι θέλετε στην Ελλάδα».
Ο Νικόλας Λεοντόπουλος, συντάκτης της Reporters United, το βλέπει διαφορετικά: «Έχουμε όντως ελευθερία γνώμης, αλλά υπάρχουν μερικά πολύ ευαίσθητα θέματα που δεν φτάνουν καν στις ειδήσεις». Μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον.
Ελληνική «μαφία» και «Watergate»
Το ερευνητικό πρακτορείο Reporters United με έδρα την Αθήνα αποκάλυψε τον Ιανουάριο ότι ένας υψηλόβαθμος αστυνομικός είχε προαχθεί ενώ ερευνούνταν για υπόθεση διαφθοράς που ονομάζεται «Ελληνική Μαφία» – κάτι που οι δημοσιογράφοι του χώρου γνώριζαν εδώ και πολύ καιρό, υποστηρίζει ο Λεοντόπουλος. Δεν ήταν η μόνη φορά που μια σημαντική ιστορία παρέμενε χωρίς αναφορά για μήνες.
Στις αρχές του 2022, η Reporters United αποκάλυψε ότι μια αμφιλεγόμενη αλλαγή στον νόμο για το απόρρητο των επικοινωνιών είχε γίνει εννέα μήνες νωρίτερα. Η τροπολογία, που εισήχθη την τελευταία στιγμή σε ένα νομοσχέδιο περιορισμού της πανδημίας, εμπόδισε τους πολίτες να ενημερωθούν εάν είχαν τεθεί υπό κρατική επιτήρηση για λόγους εθνικής ασφάλειας. Τότε, το σκάνδαλο των υποκλοπών που αργότερα έγινε γνωστό ως «Ελληνικό Γουότεργκεϊτ» δεν είχε ακόμη εμφανιστεί.
«Πολλοί νομικοί και καλά δικτυωμένοι δημοσιογράφοι γνώριζαν για την τροπολογία εδώ και μήνες και μάθαμε ότι κάποιοι είχαν διαμαρτυρηθεί ακόμη και ανεπίσημα στην κυβέρνηση. Αλλά κανείς δεν δημοσίευσε την ιστορία», είπε ο Λεοντόπουλος στο Euronews. Ο Γιώργος Καραϊβάζ, ένας ρεπόρτερ που ερευνούσε τη διαφθορά της αστυνομίας, πυροβολήθηκε επίσης μπροστά στο σπίτι του στην Αθήνα τον Απρίλιο του 2020. Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, οι έρευνες για τη δολοφονία έχουν σημειώσει μικρή πρόοδο.
Κρατική επιτήρηση
Αυτές οι νέες εκδόσεις, που περιλαμβάνουν τους Reporters United αλλά και τους Solomon και The Manifold, μισοαστεία αποκαλούν τους εαυτούς τους «μαρίδες», ελληνικά για το «whitebait», αλλά καταπιάτονται με μεγάλες ιστορίες. Όχι χωρίς κόστος. Οι συντάκτες της Reporters United μηνύθηκαν για εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για μια ιστορία που βρήκε τους δεσμούς του ανιψιού και τότε γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού Γρηγόρη Δημητριάδη, με τη βιομηχανία spyware.
«Ακόμα κι αν δεν πρόκειται να χάσεις την υπόθεση, αυτές οι αγωγές κοστίζουν πολύ και σου καταναλώνουν χρόνο και ενέργεια», είπε στο Euronews ο Σταύρος Μαλιχούδης, ο οποίος έχει συνηθίσει να αντιμετωπίζει νομικές απειλές ως ερευνητής στη μη κερδοσκοπική οργάνωση Solomon. .
Αλλά οι αγωγές είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ο Μαλιχούδης ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος που τέθηκε υπό κρατική επιτήρηση ενώ έκανε ρεπορτάζ για μεταναστευτικά ζητήματα στο νησί της Κω. «Η παρακολούθηση του Σταύρου [Μαλιχούδη] επηρέασε βαθιά την ψυχική υγεία ολόκληρης της ομάδας», είπε η διευθύνουσα σύνταξη του Solomon, Ηλιάνα Παπαγγελή. Φοβούμενη για την προσωπική τους ασφάλεια και την ασφάλεια των πηγών τους, αυτή και οι συνάδελφοί της αποφάσισαν να υπενοικιάσουν το ισόγειο γραφείο τους στην Αθήνα και να στραφούν σε πλήρως απομακρυσμένη εργασία. Τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου οι δημοσιογράφοι που εργάζονται για θέματα μετανάστευσης κατηγορούνται συχνά ως ξένοι πράκτορες.
Αυτολογοκρισία
Τα προβλήματα για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα ξεκίνησαν πολύ πριν ανέλθει η συντηρητική κυβέρνηση στην εξουσία το 2019. Σε μια χώρα με παράδοση πολιτικών και επιχειρηματικών παρεμβάσεων στις συντακτικές αποφάσεις, η οικονομική κρίση έκανε τον Τύπο να εξαρτάται ακόμη περισσότερο από πολιτικά κόμματα, μεγιστάνες και διαφημιστές. Αυτό, με τη σειρά του, διάβρωσε περαιτέρω τη δημοσιογραφική ανεξαρτησία και υπονόμευσε την εμπιστοσύνη του κοινού.
Στην Έκθεση Ψηφιακών Ειδήσεων του Ινστιτούτου Reuters για το 2022, η Ελλάδα κατατάχθηκε χαμηλότερα σε 46 χώρες όσον αφορά το ποσοστό των πολιτών που πιστεύουν ότι ο Τύπος είναι απαλλαγμένος από αδικαιολόγητη πολιτική ή επιχειρηματική επιρροή. «Από τη ναυτιλία στην ενέργεια και τον τραπεζικό τομέα, η αυτολογοκρισία στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης έχει γίνει συστηματική από το 2010», δήλωσε στο Euronews ο Γιάννης-Ορέστης Παπαδημητρίου, δημοσιογράφος στο ερευνητικό όργανο The Manifold.
Με μέλη στην Αθήνα, τη Λευκωσία και το Λονδίνο, το The Manifold έχει δημοσιεύσει εκτενώς για την αστυνομική βία και την κακοποίηση παιδιών στην Ελλάδα, που αντιμετωπίζει επιφυλακτικότητα και εξοστρακισμό. «Συχνά είμαστε εντελώς αποκομμένοι από το να λάβουμε απαντήσεις, τόσο από εταιρείες όσο και από κυβερνητικές πηγές», εξήγησε ο Παπαδημητρίου.
Τα συστημικά μέσα ενημέρωσης –και ειδικότερα η τηλεόραση– μπορεί να έχουν χάσει την πίστη τους στα μάτια μεγάλου τμήματος του κοινού, αλλά εξακολουθούν να έχουν τα ηνία στο χώρο των ΜΜΕ.
Για μήνες, το InsideStory και η Reporters United κράτησαν τα φώτα της δημοσιότητας στο σκάνδαλο παρακολούθησης, μέχρι που η ιστορία έγινε πολύ μεγάλη για να αγνοήσουν τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης. Σύμφωνα με την Ελίζα Τριανταφύλλου, δημοσιογράφο του InsideStory, «η υποτιθέμενη απεμπλοκή του κοινού με το θέμα της παρακολούθησης ήταν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία».
‘Μακρύς δρόμος’
Ωστόσο, οι αποκαλύψεις για τη βιομηχανία spyware και τους δεσμούς της με το ελληνικό κράτος έφεραν στο InsideStory αύξηση στην προβολή και στα έσοδα – οι συνδρομητές που πληρώνουν πλέον ξεπερνούν τους 3.000.
«Αλλά είναι αρκετά χρήματα για να μείνουμε στη ζωή», είπε ο Τριανταφύλλου. Το InsideStory, που ιδρύθηκε το 2016, πρωτοστάτησε σε ένα νέο είδος ρεπορτάζ χωρίς διαφημίσεις, πολιτικά ανεξάρτητο στην Ελλάδα. Η ανάπτυξή του αντιπροσωπεύει μια ενθαρρυντική τάση για άλλους ερευνητές δημοσιογράφους, οι οποίοι εξακολουθούν να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε επιχορηγήσεις, συνεργασίες στα μέσα ενημέρωσης και παράπλευρες δουλειές για να τα βγάλουν πέρα.
Σύμφωνα με τον Τριανταφύλλου, σε σημαντικό μέρος του ελληνικού κοινού υπάρχει μια αντίφαση: «Θέλουν αμερόληπτο ρεπορτάζ, αλλά δεν είναι διατεθειμένοι να παράσχουν τη στήριξή τους».
Το ελληνικό ερευνητικό ρεπορτάζ ενημερώνει τακτικά τον κοινοβουλευτικό διάλογο σε εθνικό και επίπεδο ΕΕ, αλλά ο συνολικός του αντίκτυπος εξακολουθεί να είναι περιορισμένος. Εάν θέλουν να νικήσουν τη συστημική εχθρότητα και εκφοβισμό, οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι χρειάζονται απεγνωσμένα τον λαό να πάρει το μέρος τους.
Ο Σταύρος Μαλιχούδης του Σολομώντα δίνει μια νότα μέτριας αισιοδοξίας: «Υπάρχει πολύς δρόμος να διανύσουμε, αλλά είμαστε λίγο μετά τη μέση του δρόμου».